“Tërësia e dashurisë matet me tërësinë e impulseve seksuale të frenuara.” – Zigmund Frojd
Ky pohim, i ngarkuar me përmbajtje të thellë klinike, do të mund të tingëllonte si një aksiomë fetare, po të mos vinte nga një mendje qartësisht ateiste si ajo e Zigmund Frojd. Por ajo që na intereson më tepër nuk është ortodoksia e qëndrimit të tij, por potenciali shpjegues i këtij postulati në kontekstin e marrëdhënies midis impulsit dhe dashurisë.
Çfarë është një impuls, dhe pse, sipas Frojdit, dashuria nuk matet me shkallën e shfaqjes së impulseve seksuale, por me përmasën e frenimit të tyre?
Në një vështrim të parë, kjo duket kontradiktore. A nuk është vetë dashuria e çiftit një përshfaqje e impulseve seksuale në formën e tyre më intime? Dhe megjithatë, nëse i qëndrojmë logjikës dialektike që përshkon mendimin Frojdian, ku tensioni midis të kundërtave është themeli i zhvillimit psikik, kuptojmë se një impuls i çliruar pa ndërmjetësimin e egos dhe pa frenim mund të shkojë përtej dashurisë, ndoshta edhe në drejtim të së kundërtës së saj.
Në kuptimin psikodinamik, dashuria kërkon përfshirjen e plotë të subjekteve si persona të tërë: me besim, intimitet, respekt për tjetërsinë dhe pranimin e cenueshmërisë. Ndërsa impulsi seksual, në natyrën e tij më bazike, lidhet me kërkesën për kënaqësi, përmbushje trupore, dhe është i shtyrë nga forca libidinale që vepron përtej kufijve etikë apo afektivë. Në këtë kuptim, dashuria nuk është një rrjedhje e lirë e impulsit, por rezultat i një frenimi të ndërgjegjshëm, i një përpunimi të brendshëm që transformon kërkesën trupore në përkujdesje ndaj subjektit tjetër.
Frojdi përdor termin “frenim”, jo “sublimim”, as “represion”. Frenimi presupozon vetëdije, një ndërprerje të vullnetshme të veprimit të impulsit kur egoja parashikon përplasje, dëmtim ose tejkalim të normës. Është si në një udhëtim me shpejtësi: instinktet janë të fuqishme, të vrullshme, të etura për kënaqësi, por pikërisht për këtë arsye, shenjat që tregojnë ku duhet ndalur janë jetike. Ato nuk mund të jenë të paqarta, të luhatshme, ose të përcaktuara nga konteksti emocional i çastit. Egoja, për të funksionuar si menaxhuese e tensionit midis Id-it dhe Superegos, ka nevojë për sinjale të qëndrueshme, standarde që nuk ndryshojnë sipas modeve kulturore.
Këtu del në pah roli i normës morale. Superegoja, si instanca mbikëqyrëse, përmban jo vetëm zërin e prindërve, por edhe të kulturës, fesë, shoqërisë. Dhe pikërisht këtu, konceptet morale tradicionale, shpesh të rrënjosura në sistemet fetare, ofrojnë një strukturë më të qëndrueshme. Ato nuk ndryshojnë sipas epokës apo vendit; mbeten të pandryshueshme në thelbin e tyre. Kjo nuk është një çështje besimi religjioz, por e nevojës për ekzistencën e rregullit si busull orientuese për egon.
Në kohët moderne, ekziston një tendencë për të përvetësuar sistemet e vlerave fetare, por duke e ndarë Zotin nga këto sisteme, një projekt post-modern që shpesh tenton të ruajë etikën, por të mohojë burimin transhendental të saj. Nëse ky figuracion largohet, vlerat që qëndronin mbi të humbasin autoritetin e tyre. Superegoja fillon të orientohet nga referenca të ndryshueshme, të brishta, të varura nga identitete kalimtare. Në këtë rast, individi mund të ndërtojë një normë të brendshme të këtij lloji: “Unë nuk e bëj këtë sepse jam X”. Por nëse X shkatërrohet ose vendoset në pikëpyetje, i gjithë sistemi rrezikon të shembet. Impulset, të mbetura pa kufizime të qarta, vërshojnë përmes strukturës së personalitetit, duke krijuar çrregullime, konflikte të brendshme dhe neuroza.
Në këtë dritë, kuptohet më qartë se frenimi i impulseve nuk është mohimi i tyre, por kusht për transformimin e energjisë libidinale në përkujdesje, lidhje, dashuri, në marrëdhënie që respektojnë tjetrin si subjekt. Ky frenim është shenjë e një egoje të zhvilluar, që mund të mbajë tensionin pa u thyer, dhe që është udhëzuar nga një superego me struktura të qarta, të qëndrueshme.
Në fund, pragu që e ndan dëshirën nga përplasja duhet të jetë i vendosur me saktësi. Ndryshe, egoja lëkundet, superegoja dobësohet, dhe idi përfiton terren. E pikërisht kjo është ajo që Frojdi paralajmëron: dashuria është e mundur vetëm në një subjekt që ka mësuar të frenojë impulsin, jo për ta mohuar, por për ta përkthyer në gjuhën e lidhjes njerëzore.